Brief aan 2 ministers over nieuwe (overheids-) indeling bevolking naar herkomst

Opstellers van de brief:
Comité 21 Maart
Zwart Manifest
Overlegorgaan Caribische Nederlanders (OCAN) Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders (SMN) Inspraakorgaan Turken (IOT)
Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee) Collectief tegen Islamofobie en Discriminatie
EMCEMO
Oy Vey Acts
Pan Asian Collective
S.P.E.A.K.
Controle Alt Delete
IZI Solutions

Datum: 14–06–2022
Onderwerp: Nieuwe indeling bevolking naar herkomst

Geachte ministers van Gennip en Bruins Slot,

Wij vragen uw aandacht voor een uiterst zorgwekkende herindeling van de bevolking naar herkomst, die het CBS gaat hanteren. Dit schrijven is vanuit een coalitie van (maatschappelijke) organisaties, belangengroepen en experts uit migrantengemeenschappen van kleur.

Door de jaren heen hebben diverse terminologie de revue gepasseerd: buitenlander, gastarbeider, etnische minderheid, allochtoon, migrant, migrantenkind, bi-cultureel, niet-westers en persoon met een migratieachtergrond. Voor sommige simpele, neutrale begrippen, voor anderen een beladen label die ze als de ander bestempeld en zegt dat ‘je geen Nederlander bent’.

Nu komt het CBS met de nieuwe termen ‘migrant’ (geboren in het buitenland) en ‘kind van migrant(en)’. Het CBS zegt hierover op hun website dat vertegenwoordigers van belangengroepen van migranten, de WRR, ministeries, universiteiten, het NIDI, Pharos, consultancybureaus en de politie geconsulteerd zijn. Ook zegt het CBS dat Directeur-generaal Angelique Berg van het CBS het uiteindelijke besluit heeft genomen over de nieuwe indeling na zorgvuldige consultatie.

Dit consultatieproces baart ons echter zorgen, omdat het op geen enkele manier aansluit bij de maatschappelijke ontwikkelingen van de afgelopen jaren en de kritiek die continue geuit wordt door (maatschappelijke) organisaties, belangengroepen, de wetenschap en (inter)nationale mensenrechtenorganisaties over de mogelijke schadelijke effecten van de wij/zij-taal van de overheid en over de toepassing van al die data over ‘afkomst’.
[voetnoot: O.a. European Commission against Racism and Intolerance (ECRI), Third report on the Netherlands, adopted on 29 June 2007, p.31-32
European Commission against Racism and Intolerance (ECRI), Fourth report on the Netherlands, adopted on 20 June 2013, p.50-51.
College voor de Rechten van de Mens: Position paper: De bestrijding van racisme en discriminatie in Nederland - Gedachten ten behoeve van het gesprek met leden van de Vaste Commissie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van de Tweede Kamer op 3 december 2020, College voor de Rechten van de Mens, 27 November 2020.]

De nieuwe definities en indeling van het CBS zijn een voortzetting van het wij-/zij-denken en werkt een tweedeling van de Nederlandse bevolking verder in de hand, waarbij grote groepen Nederlanders worden weggezet als ‘de Ander’. Twee coalitieleden schreven een opiniestuk in het NRC als reactie op de nieuwe indeling met de vraag: ‘Waarom deelt het CBS grote groepen Nederlands wederom in als ‘de Ander’?. Al snel kwamen er reacties op het artikel. Zowel vertegenwoordigers van belangenorganisaties als experts van kleur gaven aan dat zij niet geconsulteerd waren. Ook gaven wetenschappers die wel geconsulteerd waren aan, dat zij zich niet konden vinden in het doorlopen proces en de uiteindelijke keuzes vanuit het CBS. Het leidde o.a. tot een artikel van Carolus Grütters onderzoeker Centrum voor Migratierecht (Radboud Universiteit Nijmegen) ‘Het CBS moet geen politieke statistiek bedrijven’.

Dit was voor ons voldoende aanleiding om een rondje in het veld te doen bij zowel (maatschappelijke) organisaties, belangengroepen en experts uit migrantengemeenschappen van kleur als bij andere belangrijke stakeholders zoals universiteiten, het ministerie van SZW, SCP, SER en het CBS zelf. De signalen die wij terug kregen zorgden voor meer vragen dan antwoorden:

Hoe was het proces van consultatie en besluitvorming van het CBS vormgegeven en op welke wijze is deze doorlopen?

Welke belangengroepen van migranten, wie van WRR, wie van de ministeries, wie van SCP, wie van SER, wie van welke universiteiten, wie van het NIDI, wie van Pharos, welke consultancybureaus en wie van de politie zijn geconsulteerd?

Op basis waarvan heeft de selectie van geconsulteerde plaatsgevonden?

Wat waren de bijdrage(s) van al deze deelnemers en wat is er met hun bijdrage(s) gedaan?

Welke alternatieve terminologie en indelingen hebben de revue gepasseerd?

Op welke wijze en waarom is het CBS tot de uiteindelijke keuzes gekomen?

In welke mate en op welke wijze heeft het CBS rekening gehouden met de stigmatiserende effecten van hun keuzes en de mogelijke gevolgen ervan wat mogelijk institutioneel racisme en etnisch profileren in de hand werkt

Waarom heeft het CBS deze taak op zich genomen en is dit niet in een gezamenlijke werkgroep besloten waar WRR, SCP, SER, CBS en belangengroepen van kleur een gelijkwaardige positie en stem hadden in het uiteindelijke besluit?

Veel vragen, maar weinig tot geen antwoorden. We schrijven deze brief, omdat de nieuw gekozen terminologie en classificatie van het CBS meer is dan simpelweg een nieuwe indeling. Ze worden gebruikt in systemen, in academisch en beleidsgericht onderzoek, in politiek en maatschappelijk debat naar aanleiding van publicaties van o.a. CBS. Het classificatiesysteem beschrijft zo niet alleen de sociaal-politieke realiteit, maar schept deze ook. Het gaat hier dus om de institutionalisering van de potentie tot stigmatisering waar het CBS geen rekening mee houdt.

Middels deze brief willen wij het eenzijdige besluit van het CBS via u als verantwoordelijke ministers ter discussie stellen en u een aantal — door een coalitie van (maatschappelijke) organisaties, belangengroepen en experts uit migrantengemeenschappen van kleur — gedragen voorstellen meegeven:

Vermijd mensen in te delen op grond van herkomst. Doe dit alleen ten behoeve van onderzoek en/of in beleid in vooraf afgesproken uitzonderingssituaties, ter bestrijding van directe en indirecte discriminatie.

Maak landelijk geldende concretere richtlijnen en kaders wanneer wel en/of niet afkomst mee mag worden genomen in onderzoek en/beleid. Neem hierin de meningen, ervaringen en gevoelens van Nederlanders van kleur in mee. Daarnaast zijn er meerdere richtlijnen beschikbaar om die uitzonderingsgevallen te benoemen. Dit zijn richtlijnen afkomstig van internationale mensenrechteninstituten, het Europees Parlement en de Europese Commissie.
[voetnoot: O.a. (1) de Europese Commissie: ’Guidance note on the collection and use of equality data based on racial or ethnic origin’ (Directorate-General for Justice and Consumers, Directorate D – Equal Opportunities Equality and Union citizenship Unit D1 - Non-discrimination and Roma coordination. High Level Group on Non-discrimination, Equality and Diversity, Subgroup on equality data).
(2) Document of the Copenhagen Meeting of the Conference on the Human Dimension of the CSCE, Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE), 29 June 1990, § 32.
(3) European Parliament resolution of 14 March 2017 on fundamental rights implications of big data: privacy, data protection, non-discrimination, security and law-enforcement (2016/2225(INI)), consideration 5.]
Voorop staat dat de indeling slechts een middel is, dat dienstbaar moet zijn aan de (nader te formuleren) doelstellingen en niet stigmatiserend mag zijn. Oftewel, eerst zal heroverwogen moeten worden voor welke doelstellingen (van onderzoek en/of beleid) de indeling gebruikt zal worden. Met andere woorden: de indeling moet een (legitieme) doelstelling volgen. Dit betekent dat de overheidsdoelstelling ‘gelijke posities’ ook heroverwogen moet worden.
[voetnoot: Zoals bijvoorbeeld omschreven in:
(1) Siniša Bokšić, Arjen Verweij en Mark Roscam Abbing, De kloof wordt kleiner, behalve op de arbeidsmarkt, ESB, 104(4775), 4 juli 2019.
(2) Oud-minister Koolmees van Sociale Zaken en Werkgelegenheid: ‘Antwoord brief over de wijze waarop Nederlandse overheidsorganisaties publiceren over criminaliteitscijfers en migratieachtergronden’, 28 april 2021, te vinden via: https://www.ocan.nl/images/Ocan_Advocacy/20210428_Reactie_drie_ministers_op_brief_Ocan.SMN.IOT_20190408_1.pdf ]

Draai de indeling en de classificatie-labels die het CBS wil gaan hanteren terug. In de bijlage hebben wij een concreet voorbeeld geschetst van een mogelijke alternatieven.

Heroverweeg de term integratie en de benaming, indeling en uitwerking van de thema’s van het jaarrapport integratie, omdat deze onvoldoende passen bij de manier waarop met name de tweede en latere generaties Nederlanders kijken naar hun eigen sociaaleconomische en sociaal-culturele positie. Voor de tweede en latere generaties Nederlanders is integratie een gepasseerd station. Het spreken over integratie bij hen betekent het opleggen van een economisch-cultureel model dat niet wordt opgelegd aan Nederlandse-Nederlanders. Er wordt hierdoor een verschil gemaakt in beleid en onderzoek tussen mensen die hier geboren zijn. Daarom spreken we bij de tweede en latere generatie Nederlanders over gelijkwaardigheid en of zij gelijke kansen hebben om in alle maatschappelijke sectoren/domeinen en facetten van de Nederlandse samenleving op een gelijkwaardige manier te kunnen participeren. We stellen voor om samen met experts van kleur, het CBS, WRR, SCP, SER, het ministerie van SZW en andere relevante partijen een gelijkwaardige werkgroep te vormen hierover.

Wij hopen op korte termijn van u te horen.

[een actuele lijst van ondertekenaars is te raadplegen via:
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSc_QnbSukh6zi_yLr-oAkOi-3hW68YAAnDQeet92hSX3l-Hlw/viewform ]

Bijlage

Alternatieven voor de indeling en classificatie van het CBS:

Gebruik voor de groep die voormalig bekend stond als autochtoon, daarna als zonder migratieachtergrond en nu volgens CBS van Nederlandse herkomst, de term Nederlandse-Nederlanders. Oftewel blijf consequent en hanteer dezelfde regels voor deze groep als voor de minderheidsgroepen in de samenleving door het koppelteken-model te gebruiken.

Kies voor een gedeelde identiteit, namelijk het Nederlander-zijn. In de praktijk betekent het dat eenieder die in het buitenland geboren is, een eerste generatie Nederlander is. Hun kinderen noemen we, juist omdat ze hier geboren zijn, Nederlandse-Nederlander, zonder enige andere toevoeging en we noemen ze absoluut geen kind van een migrant of iemand met een migratieachtergrond. Met andere woorden: zij zijn van Nederlandse herkomst. Indien de (klein) kinderen van de eerste generatie Nederlanders vanwege onderzoek- en/of beleidsmatige redenen (uitzonderingsgevallen) ingedeeld moeten worden, kan voor hen de term tweede en derde generatie Nederlanders gebruikt worden.

De nieuwe indeling naar herkomstland op basis van werelddelen en niveaus is problematisch en werkt het koloniaal denken en institutioneel uitsluiten in de hand. Het hanteren van vier niveaus impliceert namelijk een rangorde waarbij Nederland het hoogst is, gevolgd door Europa en daarachter Buiten-Europa en Overig Buiten-Europa. Gebruik in plaats hiervan voor de etnisch-culturele groepen het koppelteken-model, namelijk: land van herkomst-Nederlander. Denk bijvoorbeeld aan Surinaamse-Nederlanders, Turkse-Nederlanders, Marokkaanse-Nederlanders, Indonesische-Nederlanders, Poolse-Nederlanders of Duitse-Nederlanders. Hierbij is het belangrijk om te realiseren dat de Nederlandse Cariben niet als collectief in de indeling benaderd kunnen worden, omdat elke eiland uniek is en niet met elkaar vergeleken kan worden. Vandaar dat we spreken over bijvoorbeeld Curaçaose-Nederlanders, Arubaanse-Nederlanders, etc. Dit geldt ook voor de openbare lichamen Bonaire, Sint-Eustatius en Saba.

Heb oog voor de diversiteit binnen groepen. Denk bijvoorbeeld bij de Surinaams-Nederlandse gemeenschappen aan o.a. de Inheemse-Surinamers, Afro-Surinamers, Hindoestaanse-Surinamers (o.a. Hindoes en Moslims), Javaanse-Surinamers en Chinese-Surinamers. Er is ook diversiteit binnen de andere gemeenschappen van kleur in Nederland.

Gebruik ook voor geloofsgroepen het koppelteken-model: denk hierbij aan bijvoorbeeld Joodse-Nederlanders, Christelijke-Nederlanders en Islamitische-Nederlanders.